Tek Başına Akıl ve Tek Başına İnanç; Yetersiz ve Tehlikeli

Tek başına akıl insanı doğallığından uzaklaştırıp anlamsız, yapay bir yaşam hapishanesi yaratabilir. Sadece ‘aklına’ değer veren ve inançlarından kaynaklı değerlerini, bu değerlerden kaynaklı duygularını görmezden gelen, ihmal eden, hatta inkâr eden pek çok insanın dengesiz, bunalımlı, anlamsız yaşamları olduğunu gördüm. Bu tür yaşamlar sadece bir kişinin hayatını anlamsızlaştırmıyor. Ailelerin, şirketlerin, toplumların yaşamlarını da anlamsızlaştırıp, bunalıma sürüklüyor. 

Son on yılda Amerika, ve Avrupa da yaşanan ekonomik bunalımların temelinde, kendi bireysel çıkarından başka hiçbir değeri hesaba katmayan ‘akıllı insanlar’ olduğunu düşünüyorum. Tek başına inanç da tehlikeli. Aklı hesaba almayan, aklın süzgecinden geçirilmeyi reddeden bir inanç sisteminin bunalımlı ve tehlikeli bir hapishane olduğunu düşünüyorum. İnsan olmanın doğal parçası olan sorma, sorgulama, karşılaştırma, şüphe etme, araştırma yetilerini körleştirmeye çalışan bir tutumun temeli olan kör inanç sistemi sağlıklı ve geliştirici olamaz. Kör inanç sağlıklı değerlerin kaynağı olamaz. Aklı inkâr eden bir inanç sistemi orta çağlarda görülen bağnaz insan ve toplumlar üretir. Bağnaz insan ve bağnaz toplumların en belirgin özelliği öfkeli ve bencil oluşlarıdır. Bu kişiler saldırgandır. Kendilerinden farklı olan herkese saldırmaya ve yok etmeye hazırdırlar. Düşünenlere ve kendilerinden farklı inanca sahip olanlara hınçlı, kinlidirler. Aklını ve inancını kendi iç dünyasında ‘sohbet içine sokan’ insan gelişir, olgunlaşır, ‘insanlaşır’ ve özgürleşir. 

İnsanın ‘içindeki sohbete’ izin vermesi gelişen insan olmak için ön koşuldur. Bu iç sohbete izin veren aileden sağlıklı, sevecen, yaratıcı, özgür çocuklar yetişir. Bu tür sohbetlerin yer aldığı aileler ne kadar çoğalırsa o toplum o kadar insanca yaşanacak bir toplum haline gelir. Çünkü aklın süzgecinden geçmiş inançlardan kaynaklı değerler bu toplumun aile hayatının ve iş hayatının temellerini oluşturur. 

Konuyu biraz daha ayrıntılı incelemek isteyenler için aslı 1951’de yayınlanan ve 60 yıl sonra Türkçe’ye çevrilip 2011 yılında bastırılan Eric Hoffer’in Kesin İnançlılar kitabı iyi bir başlangıç olabilir. 

Doğan Cüceloğlu (23.02.2014)